Proje kurucusu ve danışmanı Ali Akdamar ile Sanatın Anadolu Aydınlanması üzerine söyleşi

"Kuşkusuz özgürlüktür sanatın gelişimini sağlayan. Olabildiğince özgür, evrensel düşünce ortamında üretilir sanat. Ancak bu coğrafya tarih boyunca çeşitli dönemlerde bu özgür ortamı bulamamış, sanatçılar ciddi sı­kıntılar yaşamıştır. Bugün hala aynı derecede olmasa da baskı ortamı devam ediyor. Hatta yaşanan süreçler yüzünden iç denetim mekanizmaları neredeyse genetik şifrelerimize işlenmiş durumda. Tarihi boyunca farklı kültürlerin renklerini ve zenginliğini özünde barındıran bu coğrafyada, tutsak zihinlerimizle sanat üretme çaba­sı içindeyiz. Gelenekselcilikle çağdaşlık, eskiyle yeni, tutuculukla ilericilik değerleri birbirine karışmış durumda. İşte böyle bir ortamda sanatta çağdaşlaşmayı arayan sanatçıların varlığı dikkat çekiyor. Daha doğru bir deyişle bu coğrafyanın kültürünü çağdaş anlayışla geleceğe aktarmaktır bu. Benim projem bunun Anadoluya yayıl­masını sağlamak. Oradaki kültür ve insan hazinesini bu yaklaşımla dünyaya göstermek."

Tasarladığınız projede önemli isimlerden oluşan bir danışma kurulu var. Danışma kurulunu oluşturma­nızdaki amaç nedir?

Projeye katılacak olanlar ressamlar. Hepsi aydın, birikimli insanlar. Entellektüeller. Onlara nasıl resim yapmaları gerektiğini söyleyemeyiz. Ne yapmaları gerektiğini dikte ettiremeyiz. Ancak projenin bir ana ­fikri,bir ruhu var.Bu ruhun duygusunu aktarmak, projeye katılan sanatçılara yeni bilgiler ulaştırmak, onların kafalarında şekillenecek imgelere kanal açmak gerek. Danışma kurulu bu nedenle var. Bir bilgi paylaşım ortamının yaratılması diğer an­lamda. Değişik disiplinlerden aynı konuya bakış bir zenginlik yaratacaktır. Yolda düşülmesi muhtemel tuzakların ortadan kaldırılması için de gerekli bu danışma kurulu. Ama kesinlikle bir jüri değil, bir "üst makam ya da kurum" değil.

Danışma kurulunda farklı sanat dallarından kişiler oluşturuyor; fotoğrafçı, ressam, tiyatrocu, sanat tarihi araştırmacısı, şair, grafiker gibi..Neden farklı alanlarda kişiler seçtiniz?
Biraz önce söylediğim nedenle. Farklı disiplinler farklı bakış açıları yaratır. Bir uygarlığın kendini anlatması sadece görsel öğelerle olmaz. Yazını vardır, sosyolojik yapısını belirleyen kültür öğeleri vardır, davranışı, ekonomisi vesaire. Bunlar bu­gün bizim onları anlayacağımız değişik ip uçlarıdır. Biraz daha açmak gerekirse; o dönemin sembollerini bugünkü ürünlere aktarmak yeterli değil. Onları kavramak ve bugüne taşımak gerekiyor. Bizim da­nışma kurulumuz da bu nedenle geniş bir perspektiften bakıyor. O dönemlere ait diğer bilgilere ulaşmak için değişik disiplinlere ihtiyaç var. Bu nedenle zaman zaman mimar, arkeolog ve tarihçi dostlar­dan da yardım isteyeceğiz.

Bir proje tasarımcısı olarak bugünün sanatı sizin kelimelerinizde nasıl tarif buluyor? Sizce çağdaş sanatçılar kendi kültürlerinden kopuk, kimliksiz eserler mi üretiyorlar? Sanatın Anadolu Aydınlan­ması başlıklı projeyi tasarlarken ne düşündünüz?

Sanat sanatçının yaptığı iştir. Benim en sevdiğim tanım bu. Çünkü bu tanım sa­natçıyı doğrudan bağlıyor. Onun kişiliği, eğitimi, ruh durumu, davranışı, politik duruşu, dünyaya bakışı yani her şeyiyle ürettiği sanat için gerekli doneler. Yaratıcı­lık, teklik, olguları ardından gelen önemli şeyler. Kuşkusuz özgürlüktür sanatın gelişimini sağlayan. Olabildiğince özgür, evrensel düşünce ortamında üretilir sanat. Ancak bu coğrafya tarih boyunca çeşitli dönemlerde bu özgür ortamı bulamamış, sanatçılar ciddi sıkıntılar yaşamıştır. Bu­gün hala aynı derecede olmasa da baskı ortamı devam ediyor. Hatta yaşanan süreçler yüzünden iç denetim mekanizma­ları neredeyse genetik şifrelerimize işlenmiş durumda. Tarihi boyunca farklı kültür­lerin renklerini ve zenginliğini özünde barındıran bu coğrafyada, tutsak zihin­lerimizle sanat üretme çabası içindeyiz. Gelenekselcilikle çağdaşlık, eskiyle yeni, tutuculukla ilericilik değerleri birbirine karışmış durumda. İşte böyle bir ortamda sanatta çağdaşlaşmayı arayan sanatçıların varlığı dikkat çekiyor. Daha doğru bir deyişle bu coğrafyanın kültürünü çağdaş anlayışla geleceğe aktarmaktır bu. Benim projem bunun Anadolu’ya yayılmasını sağlamak. Oradaki kültür ve insan hazi­nesini bu yaklaşımla dünyaya göstermek.

Etnik değerleri modernize ettiğimiz zaman Anado­lu’dan gelebilecek bir tepki olabilir mi sizce?

Etnik değerler değil. Üzerinde yaşadığı topraklarda bizden önce yaşamış tüm uygarlıkların birikiminden söz ediyoruz. Neolitik dönemden, hatta daha öncesin­den başlayan 11800 yıllık bir birikimden. Urfa' da Göbeklitepe' de bulunanlarla yakından ilgimiz var. 11800 yıl önceki atalarımız onlar. Ne yaptıkları, nasıl ya­şadıkları bizi ilgilendiriyor.

Avrupa kültür başkenti seçilmek, Avrupa ile kültü­rel ilişkilerin gelişmesinde etkili olacak mıdır? Bu konu hakkında ne düşünüyorsunuz?

Kültür ekonomisi diye bir kavram var biliyorsunuz. Artık eskisi gibi sanatçılar bir haminin himayesinde değil. Bugün sanat tabana doğru yayılıyor. Özellikle resim alanında sanat pazarları oluşmuş durumda. Bu pazarlardaki dükkanların adı galeri, panayırların adı ise sergi. Bu benzetmeleri kötü amaçla değil olumlu gördüğüm için yapıyorum. Sanatın yay­gınlaşması için olmazsa olmaz şeyler. Kötü olan İstanbul'un eski mallar pazarı olarak görülmesi. Bunu etkileyen pek çok faktör var tabii. Çağdaş sanatları tanımıyoruz. Bu nedenle de satın almakta korkak davranıyoruz. Ama yine de uluslararası pazara biraz daha önlerde girmemiz ge­rekiyordu. Daha açık bir ifadeyle bugün sanat tüketicilerine yeni şeylerin sunulma­sı gerekiyor. Bu benim fikrim.Eski ürün­lerin yerine yenilerini istiyorum.Eskiler ne yazık ki Avrupa'nın doyma noktasından sonra bizde pazarlanıyor. Biz teknolojik ürünlerde de aynı sıkıntıyı yaşadık yıllar­ca, hala da yaşıyoruz. İnternet öncesinde haberimiz bile olmuyordu.
Sözü uzattım ama demek istediğim belli oldu sanırım. Avrupa kültür başkenti olmanın böyle bir bıçak sırtı var. Bir pazar olarak mı başkentiz, yoksa kültürel alışverişte eşit paylı ortaklar mıyız?

Dünyadaki diğer seçilmiş ve seçilen kültür baş­kentlerini düşündüğümüzde İstanbul Kültür Baş­kenti nerede duruyor sizce?

İstanbul kurulduğu günden bu yana Avrupa’ nın en değerli, en önemli kentle­rinden birisi olmuştur. Oryantalizmin sembol kentidir. Kozmopolit, çok kültürlü yapısı çekiciliğini arttırmış gözde bir kent olmuştur her zaman. Kötü yöneticilerin elinde bugün dünya mirasından çıkarılma noktasına gelmiş olması tabii ki büyük talihsizlik. yanlış politikaların kurbanı. Tüm bu olumsuzluklara rağmen kültürel bağlamda her zaman bir başkent olma özelliğini taşır.

Şu sıralar her şey İstanbul’da yoğunlaşmış durum­da bienaller, sanat fuarları, ve 2010 projesi gibi..Siz İstanbul’u nasıl değerlendiriyorsunuz? Türkiye’nin geneline yayılan çağdaş sanat organizasyonlarımı yoksa Türkiye’nin sadece tek bir şehrine yoğunlaş­mak mı?

Biraz önce saydığım nedenlerle bu böyle gelişiyor diye düşünmek istiyorum. Diğer bir söylemle sanat ve kültürde dükalık. Kalabalık nüfus, olanaklar, tüketim koşulları İstanbulu bu noktada tutuyor. Ama Umutsuz bir durum yok. Gezdiğim yerlerde görüyorum. Pek çok yerel sanat çabası, kültür etkinlikleri Anadoluda yeşe­riyor. Diyarbakır, Mersin, Ankara, İzmir, Eskişehir, Çanakkale, Bursa, daha pek çok kent sayabilirim size. Buralarda ulusla­rarası etkinlikler var. Bienaller, sergiler, çalıştaylar. Son derece umut verici.

İstanbul’dan Avrupa’ya açılmak neden daha kolay? Anadolu’da bu imkanlar oluşturulamaz mı?

Daha kolay değil. Şimdilik öyle. Yaban­cılar İstanbul'u biliyorlar. Daha doğrusu biliyorlardı. Şimdi tüm Anadoluda kültür ve sanat alışverişi var.
Diğer Avrupa Kültür Başkentlerine baktığımızda hepsi bir marka halini almış. Sizce İstanbul’un böyle bir şeye ihtiyacı var mıydı?
Kentler marka olmazlar. Bu kavramı üretenleri her zaman kınıyorum. Ken­tin bir ürünü marka olabilir. Kentler yaşayan organizmalardır. Canlıdır. Mal muamelesi yapamazsınız. Yaparsanız her malın ömrü olduğu gibi ona da ömür biçersiniz. Konuşmamız gereken kavram ünlenmektir. Evet bugüne kadar olan Avrupa Kültür Başkentlerinin bazılarının ünlenmeye ihtiyaçları vardı. İstanbulla kı­yasladığımızda daha az bilinen şehirlerdi bir kısmı. Ama isterseniz başka bir açıdan bakalım. Bu tür kültür alışverişleri her türlü yararlıdır. Sadece bizim tanınma­mıza değil bizim tanımamıza da neden olur. Bu da az şey değil herhalde.

Sanatın Anadolu Aydınlanması projesinin toplumu ne şekilde etkileyeceğini düşünüyorsunuz?

Bu projenin toplumu etkileyip etkileme­yeceğini bilmiyorum. Sadece çok doğru birşey yaptığım inancındayım. Kültürü İstanbul'dan ibaret saymamak gerekir. Anadolu uygarlıkların beşiği olarak tüm dünya kültür ve sanatını etkilemiştir. Bu proje bu durumun farkına varmamızı sağlarsa yeterli. Başarıya ulaşmış demektir. Ancak iyi kurgulanırsa ve destek görürse umulmadık açılımlar yapabilir. Dilerim öyle olur.

Bu projeye ortak olarak üniversiteleri seçmenizdeki sebep nedir?

Pratik bir nedenle. İstanbul'dan Anadolu kentlerindeki tüm sanatçıları bu proje kapsamına almak pek olası değil. Üni­versitelere ulaşmak kolay. Proje liderleri aracılığyla iletişimi sürdürmek kolay. Gönül ister ki üniversiteler kentlerindeki diğer sanatçıları içlerine alsın ve gruplar büyüsün. Biz bunun olması için çaba harcayacağız.

Proje gruplarının, birbirleriyle ve danışma kurulu ile etkileşimini sağlamak amaçlı belli periyodlarda üniversiteleri ziyaret etmeyi düşünüyorsunuz ve Kültür-Sanat başlıklarıyla konferanslar verilecek, peki bundan eğitimin tüm paydaşları yararlanabi­lecek mi? Nasıl bir yarar sağlayacaklar?

Mekanizma şöyle. Biz her üniversiteden bir proje lideri istiyoruz. Bu lider okulun tüm sanat dallarını içine alarak çalışma grubunu oluşturacak. Proje lideriyle sürek­li iletişimde olacağız. Proje sonuçlanınca­ya kadar da üç buluşma gerçekleştireceğiz. Bunun ilk ikisinde o üniversitedeki pro­jeye dahil olan tüm sanatçılar yer alacak. Bunun dışında kalanların katılımı için de istekde bulunacağız. Çalıştaylara ve konferanslara ne kadar çok sanatçı katılır­sa o kadar iyi olur. Ancak bu proje lideri­nin organizasyonudur.

Bu projenin tasarımcısı olarak mesajını siz nasıl özetliyorsunuz, projenizden beklentileriniz neler?

Bir mesaja gereksinim olduğunu sanmıyo­rum. Ben kendimi çok önemli bir yerde de görmüyorum. İyi bir fikrin sahibi olduğu­mu düşünüyorum ve bu fikrin gerçekleş­mesi için çaba harcıyorum. Destekçimin yıllardır yaptığı bir seminerler dizisini içerik olarak başka bir şekilde değerlendi­riyorum. Böylece onların harcadığı parayı etkili kullanıma dönüştürüyorum.
Sonuçları önemli olabilecek bir proje ürettim. Anadolu’ da dar olanaklarla ça­balayan sanatçılara bir olanak bir şans sağladım. kendilerini gösterebilecekler. Bir ortak üretim ortamı yarattım. 12 üniver­site birbirleriyle iletişim halinde olacak, birbirlerini tanıyacak, birbirlerine destek olacak. Ülkemizdeki resim sanatında bir­kaç yıldır yeni değer kazanmaya başlayan birikimlerimizin çağdaş yorumlarla özgün leşmiş resimlerin yapılmasına öncülük edecek. Tüm dünya 12 sergiyle Anadolu’yu görecek. Üstelik sanatçıların modern anla­yışlarıyla.